Hibrit Makina Pazarı Nereye Gidiyor?

Hibrit iş makinaları Türkiye’de yeterli ilgiyi görmedi. Bunda pek çok değişken etkili olabilir. Ancak dünyada bu makinalara talep her geçen gün artıyor. Belli bölgelerde yoğun şekilde talep gören hibrit iş makinalarının gelişim sürecini ve iş makinası pazarındaki son durumunu yakından inceledik.

İş makinaları sektörü dizel motorların hâkim olduğu bir alan. İşletme maliyetleri yüksek olan bu büyük hacimli motorlar aynı zamanda çevreye olan etkileri açısından da tartışılır durumdalar. Kyoto Protokolü ve Paris Antlaşması’nın devreye girmesi ile birlikte bu motorlara yönelik kısıtlamalar dünyanın hemen her ülkesinde arttı. Bunun sonucu olarak motor üreticileri daha az emisyon salınımı gerçekleştiren motorlar ve yakıtlara yöneldiler. İlk aşamada LPG üzerinde yoğunlaştılar. Çünkü hem ucuz hem de dizel/motorine göre daha az hava kirliliğine neden oluyor. Ancak LPG, motorin için değil daha çok benzin için ikame bir yakıt gibi konumlandı, Türkiye pazarında. İş makinası üreticileri ise emisyon oranlarını ve işletme maliyetlerini düşürmek adına daha farklı bir yol izlediler. Yine otomobil alanının öncülük ettiği hibrit motor teknolojisini makinalara da uyguladılar.

Paralel hibrit güç aktarım sistemi ve ilk yükleyici

Hibrit motorlu iş makinası üretimi aslında 1997 yılına kadar uzanıyor. Japon Komatsu’nun başlattığı çalışmalar sektördeki diğer markalar tarafından da takip edilerek genişledi. Yine Japon iş makinası üreticisi Hitachi ise, Komatsu hibrit paletli ekskavatör çalışmalarına devam ederken, 2003 yılında dünyanın ilk hibrit lastikli yükleyicini ürettiğini duyurdu. 2006 yılında ise CNH Industry markalarından New Holland, lastikli yükleyiciler için paralel hibrit güç aktarım sistemi üzerine Ar-Ge çalışması yapma kararı aldı. Volvo ise, New Holland tarafından temelleri atılan paralel hibrit güç aktarım sistemini geliştirdi. Bu sistem yükleyiciye doğrudan güç aktaran iki ayrı kaynağı bulunduruyor. Çoğu durumda motor gücü dönüştürmeden lastiklere tork olarak direk aktarabilir. Bu sistemin dezavantajı ise,  motorun sürekli olarak yüksek performansta kontrol edilmemesi olarak biliniyor. Çünkü lastikler hareketi direk olarak alsalar da, kontrol olarak yine mekanik bir yapıya bağlılar. Bu da sistemin verimlilik olarak düşük seviyede kalmasına neden olur.

İlk hibrit ekskavatör

Tüm bu gelişmelerin ışığında Komatsu, 2008 yılında dünyanın ilk hibrit motor teknolojisine sahip paletli ekskavatörünü ürettiğini açıkladı. 22 ton sınıfında üretilen hibrit paletli ekskavatör HB215, lansmanın ardından iş makinası sektöründe tüm ilgiyi üzerine çekti. Özellikle Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika kıtalarında çok ciddi talep gören HB215 bu bölgelerde yoğun şekilde kullanılmaya başlandı. Peki, hibrit ekskavatör teknolojisinin özelliği nedir? Bu sistem makina iki enerji türünü geri dönüştürerek kullanır. Bunlardan ilki herkes tarafından bilinen kule dönüş hareketi. Hibrit motor teknolojisine sahip bir iş makinasının sabit bir noktada ve kule dönüşü yaparak yükleme işlemi yapması, makinanın amaca hizmet etmesini sağlıyor. Bunun yanında bomun aşağı ve yukarı yaptığı hareketler de hibrit makinaların güç aldığı hareketler arasında yer alıyor.

Hibrit makinalar en çok nerede kullanılıyor?

Aslında bu konuya yukarıda değinmiştik. Asya, Avrupa ve Kuzey Amerika hibrit iş makinalarının en yoğun şekilde kullanıldığı bölgeler. Ancak bu teknolojinin ortaya çıkış noktası olan Asya kıtası, 2018 verilene göre 43 bin hibrit motorlu iş makinası ile tüm dünyada başı çekiyor. Yine 2018 verilerine göre tüm dünyadaki iş makinasının yalnızca yüzde 3’ü kadar (90 bin 258 adet) hibrit motorlu iş makinesi bulunuyor.

Peki, neden hibrit motorlu makinalar önemli?

Londra merkezli, the London Atmospheric Emissions Inventory, inşaat sahalarının hava kirliliğine etkisi üzerine yaptığı bir araştırmada, inşaat sahalarının hava kirliliğinden yüzde 7.5 oranında sorumlu olduğunu belirtti. Bunun yanında, zararlı azot oksitlerin yüzde 8’inin büyük parçacıklı emisyonların yüzde 10’unun ve tehlikeli küçük partiküllerin ise yüzde 14.5’inin bu sahalardan kaynaklandığı sonucuna ulaşıldı. Bu oranların içinde şantiyelerde kullanılan iş makinası, jeneratör ve diğer yol araçlarının olmadığı belirtildi. Bu nedenle hibrit teknolojiye sahip iş makinaları hem çevre kirliliği hem de gürültü kirliliği noktasında dizel konvansiyonel motorlara göre ciddi avantaj sağlıyor. Yakıt tüketimi konusunda hibrit motorlu makinalar, konvansiyonel makinalara göre yüzde 50 daha fazla tasarruf imkânı sunuyor. Dezavantajları yok mu, diye soracak olursanız. Sahip olma bedelinin yüksek olması hibrit teknolojiye sahip makinaların en büyük handikabı diyebiliriz. Bu makinalar dizel muadillerine göre yüzde 30 civarında daha pahalılar.

Türkiye’deki hibrit iş makinası pazarının durumu nedir?

Hibrit iş makinası her ne kadar işletme maliyetleri açısında avantajlı olsa da satın alma bedelinin yüksek olması Türkiye pazarındaki gelişimin yavaş olmasına neden oluyor. Türkiye’de iş makinası alımlarında en önemli kriter satın alma bedeli. Tabii fiyat tek başına bir kriter değil. Ancak iş makinası satışlarının Euro para cinsinden yapılması ve döviz kurlarının (sadece bugün için geçerli değil) yüksek seyretmesi hibrit makine pazarının genişlemesini engelledi. Bunun yanında Türkiye’de iş makinası çalıştırma şeklinin farklılık göstermesi de iş makinası kullanıcılarının tercih etmemesinde etkili oluyor. Tüm bunlara rağmen emisyon şartlarına uygun, çevreci ve işletme maliyetlerini düşürme de ciddi katkı sağlayacak bu ürünlerin daha iyi şekilde değerlendirilmesini öneriyoruz.